Het zenuwstelsel is onder te verdelen in het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel. Onder het centrale zenuwstelsel vallen de hersenen en het ruggenmerg. En onder het perifere zenuwstelsel bestaat uit alle zenuwen en zenuwweefsel dat zich buiten het centrale zenuwstelsel bevindt.
De hersenen bestaan uit het cerebrum, het cerebellum en de hersenstam (afbeelding 1). Ieder onderdeel heeft zijn unieke functie die verantwoordelijk is voor onze cognitieve, sensorische en motorische vaardigheden. Om deze vaardigheden uit te voeren is communicatie nodig tussen verschillende celtypen in de hersenen. Maar welke cellen doen dat precies? En hoe communiceren ze met elkaar?
Afbeelding 1: de hersenen bestaan uit het cerebrum, het cerebellum en de hersenstam (brain stem).
De hersenen bestaan hoofdzakelijk uit twee typen cellen, namelijk neuronen en gliacellen. Neuronen zijn zenuwcellen. Ze verwerken informatie en brengen informatie over naar andere neuronen en cellen via elektrische en chemische signalen. Dat gebeurt als volgt. De neuron ziet eruit als een cel met vertakkingen, die dendrieten worden genoemd (afbeelding 2). Hier lopen elektrische signalen doorheen. Echter, de neuron bevat één lange dendriet die axon wordt genoemd. Aan de uiteinden maken axonen contact met een andere axon. Dat worden synapsen genoemd. In deze synaps wordt het elektrisch signaal dat door de axon liep omgezet in een chemisch signaal, zodat het signaal de ruimte tussen twee zenuwcellen kan overbruggen en kan worden doorgegeven.
Het chemisch signaal maakt gebruik van neurotransmitters . Neurotransmitters zijn communicatiestofjes van de hersenen. Ze worden afgegeven in de synaptische spleet en binden vervolgens aan receptoren op de dendrieten van het volgende neuron (afbeelding 3). Op die manier kunnen zenuwcellen met elkaar communiceren.
Afbeelding 2: communicatie tussen 2 neuronen. De ene neuron brengt informatie over naar de andere neuron. Dit doet hij door chemische stoffen (neurotransmitters) af te geven in de synaptische spleet. Deze chemische stoffen maken vervolgens contact met de dendriet van de andere neuron en ontvangt zo de informatie.
Afbeelding 3: neurotransmitters in blaasjes worden vervoerd naar de synaptische spleet. Daar worden ze vrijgelaten en komen vervolgens terecht op receptoren van een ander neuron.
De cellen geven niet altijd dezelfde soort informatie door, maar het verschilt iedere keer. Afhankelijk van het type neurotransmitter (tabel 1) of de soort receptor waar het aan bindt, kan het signaal de volgende zenuwcel stimuleren of remmen . Op deze manier wordt informatie doorgegeven of net niet doorgegeven van de ene naar de andere neuron.
Hieronder staan een aantal bekende neurotransmitters met hun functies.
| Neurotransmitter | Functies |
| Dopamine | Stimuleert beloningscentra in de hersenen; reguleert stemming en motivatie. |
| (Nor)adrenaline | Reguleert de reactie op stress; stimuleert alertheid en reactievermogen. |
| Serotonine | Reguleert stemming, slaap, eetlust; betrokken bij emotieregulatie. |
| Acetylcholine | Reguleert spierbeweging en de spijsvertering; betrokken bij geheugen, leren en aandacht. |
| GABA | Remt neurale activiteit; betrokken bij het verminderen van angst en stress. |
| Glutamaat | Stimuleert neurale activiteit; belangrijk voor leren en geheugen. |
| Histamine | Reguleert diverse lichaamsfuncties; betrokken bij immuunrespons en slaap-waakcyclus. |
| Endorfine | Stimuleren gevoelens van plezier en pijnverlichting; reguleren stressrespons. |
Tabel 1: Neurotransmitters en hun bijbehorende functies.
Afbeelding 4: cellen van het hersenen, inclusief de neuron, oligodendrocyt, microgliacel, astrocyt en ependymcellen. Verder zie je de myelineschede om de axon heen gewikkeld.
Laten we beginnen bij de astrocyten. Zoals alle gliacellen ondersteunen ook astrocyten de neuronen. Astrocyten zijn onderdeel van de bloed-hersenbarrière en zijn onder meer verantwoordelijk om de doorbloeding in de hersenen te reguleren, waarbij voedingsstoffen en energie worden aangeleverd. Ook spelen zij een rol in de regulatie van de synapsen, waardoor astrocyten ook belangrijk zijn in de communicatie tussen cellen. Daarnaast dragen zij bij aan de productie van myeline. Myeline is een isolerende laag rondom axonen dat voor een snellere geleiding zorgt van de elektrische signalen.
Een andere belangrijke taak van astrocyten is het activeren of deactiveren van het immuunsysteem . Dit doen zij onder andere door het uitscheiden van cytokinen. Cytokinen dienen als communicatiestofjes in het lichaam. Maar astrocyten kunnen ook complementeiwitten produceren en zo het complementsysteem activeren. Maar wat is het complementsysteem precies?
Het complementsysteem is onderdeel van het immuunsysteem. Wanneer er ziekteverwekkers of beschadigde cellen gedetecteerd zijn in de hersenen, gaan astrocyten complementeiwitten uitscheiden. Deze complementeiwitten gaan op de ziekteverwekkers of beschadigde cellen zitten, waardoor ze als het ware ‘gelabeld' worden en zo zichtbaarder zijn voor cellen van het immuunsysteem die ze vervolgens opruimen.
Een ander onderdeel van gliacellen zijn microgliacellen . Microgliacellen functioneren als macrofagen , een celtype van het immuunsysteem. Wanneer er schade of een ziekteverwekker is gedetecteerd bewegen de microgliacellen naar die plaats, waar ze vervolgens de beschadigde cel of de ziekteverwekker opruimen.
Microgliacellen kunnen, net als macrofagen, zowel pro-inflammatoire en anti-inflammatoire functies uitoefenen. Wanneer deze cellen pro-inflammatoire functies uitoefenen, wordt gezegd dat de cel een M1-fenotype heeft. Een anti-inflammatoire microgliacel heeft een M2-fenotype . De cel switcht tussen een M1- en M2-fenotype afhankelijk van omgevingsfactoren rond de cel. Wanneer er bijvoorbeeld een ziekteverwekker aanwezig is, neemt de microgliacel een M1-fenotype aan. Vervolgens produceert de cel pro-inflammatoire cytokinen, die ervoor zorgen dat immuuncellen gemakkelijker door de bloed-hersenbarrière heenkomen om zo de ziekteverwekker te bestrijden.
Echter, de M1-microgliacellen mogen niet te lang geactiveerd zijn. Ze brengen namelijk schade aan. Het is dus belangrijk dat na verwijdering van de ziekteverwekkers de microgliacellen weer switchen naar een M2-fenotype.
Weet je nog dat astrocyten bijdragen aan de productie van myeline? Oligodendrocyten houden zich daar ook mee bezig. Oligodendrocyten zijn zelfs verantwoordelijk voor het produceren van myelineschede rond axonen. Myeline werkt als een soort beschermende isoleerlaag rondom de axonen en zorgt ervoor dat actiepotentialen sneller worden getransporteerd door de cel heen.
Deze cellen zijn gevoelig voor verschillende aandoeningen, waaronder auto-immuunziekten zoals multiple sclerose (MS), waarbij het immuunsysteem de myelineschedes aanvalt en beschadigt. Dit leidt vervolgens tot verlies van signaaloverdracht.
Een andere belangrijke rol van oligodendrocyten is het afvangen van overtollig glutamaat , zodat deze sterk prikkelende neurotransmitter niet ophoopt en schade kan aanrichten. Ontstekingsactiviteit in de hersenen kan de opnamecapaciteit van deze oligodendrocyten voor glutamaat verminderen waardoor schade kan gaan ontstaan en ziektebeelden kunnen worden veroorzaakt [1].
Als laatste bespreken we nog de ependymcellen. Ependymcellen bekleden de holtes in de hersenen (ventrikels) en zijn betrokken bij productie en circulatie van hersenvocht . Deze vloeistof ondersteunt niet alleen de bescherming van de hersenen, maar transporteert ook voedingsstoffen en verwijdert afvalstoffen. De samenwerking tussen ependymcellen is van vitaal belang voor de regulatie van de samenstelling en druk van het hersenvocht. Dit is belangrijk voor verschillende hersenfuncties, inclusief de bescherming en juiste omgeving voor neuronen.
Naast de ependymcellen die verantwoordelijk zijn voor het verwijderen van afvalstoffen, is er ook nog het glymfatisch systeem die de hersenen reinigt. Maar wat is dat precies? Je hebt vast van het lymfatisch systeem gehoord, maar misschien nog niet van het glymfatisch systeem. Het glymfatisch systeem is vergelijkbaar met het lymfatisch systeem, maar dan in de hersenen [2]. Een lange tijd werd gedacht dat er in de hersenen niet zo'n reinigingssysteem was zoals in de rest van het lichaam. Maar het tegendeel is bewezen. Het glymfatisch systeem zorgt voor de verwijdering van afvalstoffen. Het werkt door het hersenvocht door de interstitiële ruimtes van de hersenen te laten stromen. Bovendien spelen astrocyten een belangrijke rol bij de reiniging van de hersenen. En daarnaast stimuleert slaap de afvoer van afvalstoffen. Daarom is slaap en de slaapkwaliteit zo belangrijk.
Naast dat men vroeger dacht dat er in de hersenen geen soortgelijk lymfatisch systeem was, werd vroeger ook onterecht gedacht dat de hersenen en het immuunsysteem afzonderlijk van elkaar werkten. Echter, onderzoek liet blijken dat de hersenen en het immuunsysteem zelfs continu met elkaar communiceren. De communicatie gaat via verschillende mechanismen om zo de gezondheid en functionaliteit van het lichaam te handhaven, onder andere via:
Het is zeer voordelig dat de hersenen en het immuunsysteem nauw met elkaar in verband staan. Wanneer er iets mis is, zoals schade of een infectie, kan neuro-inflammatie ontstaan. Deze neuro-inflammatie is in eerste instantie beschermend en erg nuttig, maar als deze langdurig blijft aanhouden kunnen er problemen ontstaan. Chronische neuro-inflammatie komt veel voor in de Westerse landen. De symptomen kunnen variëren van milde symptomen zoals hoofdpijn, vermoeidheid en ‘brain fog', tot ernstige klachten, zoals cognitieve problemen, neurologische stoornissen of psychiatrische ziektebeelden.
Een chronische neuro-inflammatie kan onder andere worden veroorzaakt door de aanwezigheid van bacteriële toxines in de bloedbaan. Wanneer bacteriële toxines zoals endotoxinen in de bloedbaan terechtkomen, kunnen ze een immuunrespons veroorzaken die leidt tot een systemische ontsteking, dus ook een ontsteking in de hersenen. Dergelijke endotoxines kunnen enkel in de bloedbaan terecht komen als ze via de darmen, longen of huid het lichaam zijn binnengeraakt.
Overmatige pro-inflammatoire immuuncellen, cytokinen en andere moleculen verstoren dan het delicate evenwicht in de hersenen. Dit kan leiden tot schade aan neuronen, gliacellen en zelfs aan omringende weefsels in het zenuwstelsel. Hierdoor ontstaat er een chronische ontsteking in de hersenen en dat kan leiden tot neurodegeneratie . Onder neurodegeneratieve ziektebeelden vallen ziektebeelden als Alzheimer, MS en Parkinson. Het is dus van groot belang om neuro-inflammatie te vermijden of tijdig op te sporen en te behandelen.
Er zijn diverse manieren om neuro-inflammatie aan te pakken. Hieronder bespreken we wat jouw cliënt kan doen om de behandeling van neuro-inflammatie op een eenvoudige manier te ondersteunen.
Zo kan jouw cliënt bijvoorbeeld Sint-janskruidthee drinken. Deze thee wordt gemaakt van gedroogde Sint-janskruidbloemen. Ook kan je aanraden om te koken met kruiden. Een voorbeeld hiervan is salie. Salie is een kruid dat veel wordt gebruikt in de Italiaanse keuken. Het past goed bij gerechten als gebraden kip, geroosterde groenten of in soepen vanwege zijn unieke smaak. Ook saffraan is werkzaam als ondersteuning bij het behandelplan van neuro-inflammatie. Saffraan wordt wereldwijd in verschillende keukens gebruikt, zoals in Midden-Oosterse, Mediterrane en Zuid-Aziatische keukens. Het kruid wordt niet alleen gebruikt voor zijn speciale aroma, maar ook voor zijn geelachtige kleur. Een bekend gerecht met saffraan is paella.
Natuurlijk wil je ook het energiemetabolisme in het brein herstellen. Dat kan door bladgroenten te eten. In bladgroenten als spinazie, boerenkool, snijbiet, peterselie, basilicum en munt zit chlorofyl dat het herstel kan ondersteunen. In deze bladgroenten zit overigens ook mangaan , dat hierbij een handje helpt. Bovendien is mangaan ook te vinden in noten, zaden, kaneel, kruidnagel en gember.
Wil jij meer interessante informatie? En dat op een leuke manier? Houd dan altijd de agenda van Natura Foundation in de gaten voor de interessantste webinars, masterclasses en lesdagen waarbij je dieper in gaat op verschillende onderwerpen die je tegenkomt in jouw praktijk.
Als gevolg van verstoorde slaap, stress of slechte voeding komt chronische neuro-inflammatie in Westerse landen vaak voor. Wanneer dit niet op tijd aangepakt wordt, kunnen neurodegeneratieve ziekten, zoals Parkinson, MS en Alzheimer zich ontwikkelen. Het is daarom cruciaal om neuro-inflammatie tijdig op te sporen integraal te behandelen.
1. Matute C. Interaction between glutamate signalling and immune attack in damaging oligodendrocytes. Neuron Glia Biol. november 2007;3(4):281-5.
2. Hablitz LM, Nedergaard M. The Glymphatic System: A Novel Component of Fundamental Neurobiology. J Neurosci Off J Soc Neurosci. 15 september 2021;41(37):7698-711.
